معضلی به نام بافت فرسوده در شهر قم

به گزارش اخبار ساختمان، نسبت بافت‌های فرسوده با شرایط جغرافیایی قم به مثابه خربزه و عسل است. بافت‌های فرسوده‌ای که مانند یک لکه ناجور اغلب در مرکز شهر پرجمعیت خودنمایی می‌کند اما از طرفی همگی می‌دانیم قم یک شهر زلزله خیز هم هست. این بدان معناست که باید در این شهر همیشه بیدار باشیم و گوش به زنگ.

متولیان موضوع اغلب در قالب ستاد بازآفرینی شهری تشکیل جلسه می‌دهند و انصافاً دغدغه هم دارند اما ظاهراً اتفاقی نمی‌افتد و تنها کاغذی به پرونده قطور اصلاح و ارتقا بافت فرسوده قم اضافه می‌شود.

به هر حال باید قبول کنیم که به‌رغم تلاش‌ها و تکاپوها، پرونده بافت فرسوده قم رنگ و نمای فرسایشی به خود گرفته و حرکتی لاک پشت وار دارد؛ البته یکی باید این موضوع را به خطرات احتمالی و غیر مترقبه مانند سیل و زلزله تفهیم کند! با این وصف بد نیست بدانیم که متولیان و مسئولان این موضوع حیاتی برای احیا و بازآفرینی بافت‌های فرسوده چه اقداماتی را انجام داده‌اند.

راهکارهای تقویت مشارکت مردمی

مدیرکل بنیاد مسکن قم با اشاره به اینکه بیش از ۷۰ درصد ساکنان محله‌های بافت فرسوده توانایی نوسازی و احیای منازل خود را ندارند می‌گوید: سهم قم از ۲۰ هزار فقره تسهیلات ستاد بازآفرینی کشور تنها ۲ درصد است.

داریوش بلدی با تأکید بر این موضوع که زلزله خیز بودن قم یک تهدید جدی محسوب می‌شود، ادامه می‌دهد: شهر قم زلزله خیز است و گسل‌های بسیاری در محلات بافت فرسوده وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه محلات اطراف خاکفرج و ۲۰ متری زاد جزو بافت فرسوده محسوب می‌شوند، گفت: بیش از ۷۰ درصد محله خاکفرج و بیش از ۳۵ درصد خیابان ۲۰ متری زاد جزو بافت‌های فرسوده محسوب می‌شوند و متأسفانه اغلب آنها نیز توانایی مالی نوسازی و بازسازی منازل مسکونی خود را ندارند.

مدیرکل بنیاد مسکن قم با تأکید بر اینکه احیای بافت فرسوده نیاز به هم‌افزایی و کار گروهی دارد گفت: مشارکت و همراهی گروه‌های مردمی و بخش خصوصی و ارائه بسته‌های تشویقی جذاب می‌تواند به ارتقا و نوسازی محلات فرسوده قم کمک کند.

قم ۱۶۰۰ هکتار بافت فرسوده دارد

معاون معماری و شهرسازی شهرداری قم میزان بافت فرسوده را هزار و ۶۰۰ هکتار اعلام کرد و گفت: طرح مطالعاتی بر روی ۱۷ محله دارای بافت فرسوده انجام شده است.

غلامرضا جانقربان با اعلام اینکه قم ۴۵ هزار هکتار اراضی در محدوده و حریم دارد گفت: از این میزان ۱۳ هکتار در محدوده شهری و ۳۲ هزار هکتار هم از بافت حریم برخوردار است.

وی با تأکید بر اینکه ۱۰ طرح موضوعی و موضعی برای محدوده و حریم اراضی در نظر گرفته‌ایم گفت: قم صاحب ۳۰۰ سکونتگاه غیررسمی در ۱۷ محله است.

معاون شهردار قم با اشاره به اقدامات در نظر گرفته شده برای ورودی‌های شهر قم، افزود: شهر قم دارای ۶ ورودی است که برای همه آنها طرح‌های اصلاحی در راستای توسعه اقتصاد شهری، ارتقا منظر شهری و زیباسازی معماری شهری در نظر گرفته شده است.

وی با طرح این مطلب که محله‌ها باید محرک توسعه شهری باشند، گفت: توسعه عمرانی و تجهیز و ساخت اماکن فرهنگی و ورزشی می‌تواند به توسعه شهری کمک کند.

جانقربان تأکید کرد طرح‌های محدوده ۱۶۰۰ هکتار بافت فرسوده در اولویت اصلاح و ارتقا هستند.

پرداخت ۴۰۰ فقره تسهیلات برای بازآفرینی بافت فرسوده در قم

رئیس ستاد بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی قم نیز با تصریح این مطلب که تاکنون برای بازآفرینی بافت فرسوده ۲۰ هزار فقره تسهیلات در کشور پرداخت شده است که سهم قم در این بخش ۲ درصد و در مجموع ۴۰۰ فقره است، گفت: در هیئت بازآفرینی شیوه نامه‌ای ابلاغ شده است که تسهیلاتی را برای بعضی واحدها در نظر گرفته که در محلات هدفی که مورد نظر می‌باشد در یک ماه گذشته ۶۰ مورد را معرفی کردیم.

فهیمه فتاحی زاده با اشاره به اینکه در سال ۹۸ در یک ماه اخیر ۱۵ فقره تسهیلات پرداخت شده است که ۵۰ درصد از این تسهیلات مربوط به خیابان سمیه و محله جوبشور است، ادامه داد: از مجموع پروژه‌های اجرایی برای توسعه محلات قم صد درصد پیشرفت فیزیکی دارند و تا پایان سال مالی ۱۱ میلیارد تومان هم جذب اعتبار داشتیم و همکاری دستگاه‌های مرتبط اجرایی هم مطلوب بوده است.

طرح‌هایی برای ارتقا کاربری بافت‌های فرسوده

وی با اشاره به بازآفرینی محور گذر خان، تملک چند محور در بازار کفاش‌ها و مسجد جامع و محله پامنار و هم‌چنین بازآفرینی چند محور برای تردد زائران در محدوده بافت و هسته مرکزی شهر قم، گفت: ۳۹ محله در قالب طرح بازآفرینی در طول پنج سال بهسازی می‌شود که بسیاری از آن‌ها مانند محور خانه تاریخی یزدان پناه و بازار قم دارای بعد تاریخی و فرهنگی است.

وی اظهار داشت: تا افق ۱۴۰۰ مسیر گردشگری پیرامون حرم حضرت معصومه(س) برای زائران مهیا خواهد شد و مسیر گردشگری پیرامون این مکان مقدس نیز اجرایی و برای استفاده شهروندان و زائران مهیا می‌شود.

فتاحی زاده با اعلام اینکه شهر قم ۱۲ هزار و ۹۰۰ هکتار وسعت دارد که از این میزان ۴ هزار و ۱۰۰ هکتار بافت ناکارآمد محسوب می‌شود، گفت: بافت ناکارآمد شهر قم شامل بافت‌های تاریخی، ناکارآمد میانی (فرسوده)، سکونتگاه غیررسمی (حاشیه شهر)، بافت با پیشینه روستایی (روستاهایی که پیرامون شهر بوده و کم کم به شهر ملحق شده‌اند)، بافت ناهمگن (مانند قبرستان یا زمین‌های نامناسب برای ساخت و ساز در مرکز شهر) می‌شود که همگی نیازمند برنامه‌ریزی هستند.

رئیس ستاد بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی قم با اشاره به اینکه یکی از چالش‌های بازسازی بافت تاریخی و در کل مرکز قم تراکم بالا در آن است، افزود: این منطقه به شدت کمبود فضای سبز دارد و فضای پاتوق گونه ندارد لذا یکی از کارهایی که دنبال می‌کنیم ایجاد پاتوق برای گردشگران است.

بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد

معاون امور عمرانی استانداری قم اظهار داشت: با توجه به ضرورت بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری، ستاد بازآفرینی استان به صورت ماهانه جلساتی برگزار می‌کند و در آن مطالعات انجام شده در این خصوص مورد بررسی قرار می‌گیرد.

محسن بهشتی گفت: یک هزار و ۶۰۰ هکتار از این میزان بافت فرسوده است که نیاز به بازسازی و بهسازی دارد. همچنین از این یک هزار و ۶۰۰ هکتار ۳۱۵ هکتار در بافت تاریخی (اطراف حرم) قرار دارد که بهسازی آن ضروری است.

وی در خصوص اعتبارات تخصیص داده شده به طرح بازآفرینی شهری قم، اظهار داشت: با توجه به میزان بافت ناکارآمد، اعتباراتی که به این شهر تخصیص داده می‌شود برای اجرای کامل طرح بازآفرینی کافی نیست. البته استانداری تلاش کرده با همین میزان اعتبار طرح‌هایی را متناسب با ظرفیت هر محله اجرا کند. به طور مثال، با ساخت درمانگاه، مدرسه، پاسگاه و فضای سبز در محلات مختلف تلاش کرده‌ایم با رفع نیازهای مردم فضای متناسب‌تری را برای زندگی آماده و انگیزه نوسازی را در آنان تقویت کنیم.

معاون امور عمرانی استانداری قم اظهار داشت: در واقع معتقدیم تا بخش خصوصی به این قضیه وارد نشود و مردم انگیزه‌ای برای نوسازی خانه‌های خود نداشته باشند این طرح پیشرفت چشمگیری نخواهد داشت.

وی از خرید و تملک چند خانه تاریخی خبر داد و افزود: با خرید این خانه‌ها و استفاده از آنها به‌عنوان دفاتر تسهیلگری تلاش شده با راهنمایی مردم و معرفی خدمات و تسهیلات در نظر گرفته شده به آنان روند بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهر قم را سرعت ببخشیم.

بهشتی افزود: البته قبول داریم روند نوسازی بافت‌های ناکارآمد در قم روند کندی نسبت به سایر شهرها دارد اما باید به این نکته توجه کرد که عمده اموال این شهر موقوفه است. درست است که این اموال در اختیار مردم قرار دارد اما مالکیت آنها با اداراتی چون اوقاف و... است؛ از این‌رو ساکنان در صورتی که بخواهند تغییری در خانه‌ها ایجاد کنند حتماً باید با اطلاع و رضایت مالک باشد که آن هم روند طولانی دارد.

وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه افراد ساکن این موقوفات در سال‌های دور، این خانه‌ها را با مبلغ ناچیزی اجاره کرده‌اند و اگر در حال حاضر بخواهند نسبت به نوسازی آن اقدام کنند باید قرارداد جدیدی با مالک منعقد کنند که آن هم مستلزم پرداخت اجاره بهای بیشتری است؛ از این‌رو انگیزه و رغبت کافی برای اجرای طرح‌های نوسازی در میان ساکنان این مناطق وجود ندارد.

معاون استاندار قم با اشاره به اینکه بحث تراکم نیز یکی از چالش‌های پیش روی سرمایه‌گذاران است، گفت: معتقدیم ساختمان‌های بلند در اطراف حرم منظر خوبی ندارد؛ در واقع در ساختمان سازی‌های جدید در اطراف حرم مطهر باید حتماً شرایط بلندمرتبه‌سازی و تراکم رعایت شود تا جلوی دید گنبد حرم گرفته نشود و سیمای شهری هم آسیبی نبیند. از این‌رو مجوز بلندمرتبه‌سازی تنها در ۳ رینگ صادر می‌شود. در رینگ اول ۷.۵ متر، رینگ دوم ۱۰.۵ متر و رینگ سوم ۱۳.۵ متر مجوز ارتفاع ساخت داده می‌شود. همین موضوع سبب شده انگیزه و توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاران وجود نداشته و آنان رغبتی برای ورود به این بحث نداشته باشند.

شاید همین تکاپوهایی که به زبان متولیان و مسئولان امر آمد برنامه‌ها و فعالیت‌های دستکمی نباشد اما هنوز به نقطه مطلوب و پاسخگو نرسیده است. شاید مثلاً قضیه مونوریل و مکافات‌های آن برای شهر قم آزاردهنده باشد اما مسئله‌ای مانند بافت فرسوده موضوع غم‌انگیزتر و خطرناک‌تری باشد؛ به دلیل اینکه هرلحظه یک سیل یا زلزله می‌تواند آن را به معضل و مسئله اول کشور مبدل کند.

مهر