ضرورت توجه به هویت شهری در شهرسازی

ضرورت توجه به هویت شهری در شهرسازی شهرکرد

شهرکرد- ایرنا-

نمای ساختمان‌ها به عنوان یک عنصر مهم فرهنگی و هویتی در زندگی شهروندی شناخته می‌شود، به همین جهت، معماری استفاده شده در ساختمان‌ها تاثیر مستقیمی بر سایر اجزا و عناصر اطراف دارد.

در کنار مبحث زیباشناسی ساختمان‌ها، مساله مهم دیگر هویت ایرانی- اسلامی و نمادها و خرده‌فرهنگ‌های هر منطقه از کشور است که باید در مورد ساخت و سازهای جدید مورد توجه قرار گیرد اما گاهی متاسفانه نسبت به این مساله در شهرسازی غفلت می‌شود.

بررسی معماری ادوار گذشته نشان می‌دهد که توجه کافی به معماری‌های خاص، باعث شده تا هویت بومی و محلی معماری شهرها از ارزش خاصی برخوردار باشند، به نحوی که با نام بردن اسم آن شهر، معماری آن منطقه به روشنی در ذهن نقش می‌بندد، از همین رو باید گفت ،معماری در هویت شهری نقش بسزا و غیرقابل انکاری دارد.

هویت شهری یکی از مهمترین مباحث حرفه‌ای در شهرسازی است که مدیران شهری بر پایه فرهنگ بومی، برنامه و طرح شهری را ارائه و اجرا کرده تا شهر هویت زیبای ایرانی داشته باشد و گویای فرهنگ، آداب و رسوم و نمادهای بازر آن منطقه باشد.

ایران به لحاظ فرهنگ معماری یکی از کشورهای شاخص در جهان به شمار می‌رود، اما حفظ معماری تاریخی و توجه به ارزش هویتی یکی از مباحثی است که امروز در برخی از شهرهای کشور با فقدان آن مواجه هستیم، در صورتی که احیای آن می‌تواند ما را به بازیابی هویت معماری اصیل خود نزدیک کند.

نمونه بارز بی‌توجهی به معماری تاریخی و سنتی در سازه‌های امروزی را می‌توان در شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری مشاهده کرد.

به گفته استادان و کارشناسان حوزه معماری و شهرسازی، بی‌هویتی در سازه‌ها و معماری شهرکرد به روشنی نمایان است و در عصر جدید مدیران شهری نتوانسته‌اند معماری اصیلی مطابق با شرایط اقلیمی، فرهنگ و المان‌های هویتی این منطقه ارائه دهند.

برای معماری شهرکرد هویت مشخصی تعریف نشده است

یک مدرس دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد در همین رابطه گفت: در حالی که در برخی از شهرهای کشور نظیر اصفهان و یزد، به معماری اصیل این مناطق به خوبی توجه شده و زمینه‌ساز رشد و توسعه این مناطق را به ویژه در جذب گردشگر فراهم کرده اما در شهرکرد معماری سازه‌های شهری با هیچ اسلوب و قاعده‌ای مبتنی بر معماری بومی و اصیل همخوانی ندارد.

بهروز آزادگان دهکردی، با بیان اینکه هنوز برای معماری شهرکرد، هویتی تعریف نشده است، اظهار داشت: ساختمان‌ها و بناهایی که امروز در شهرکرد مشاهده می‌کنیم، از نظم خاصی برخوردار نیستند، بطوری که برخی ساختمان‌ها مطابق معماری رومی بنا شده و برخی با سنگ ساخته شده در حالی که این سبک معماری‌ها نه با فرهنگ ایرانی اسلامی و نه با شرایط اقلیمی استان مطابقتی ندارد.

وی، بی‌مهری به بافت تاریخی شهر را از دیگر آسیب‎های فراروی هویت معماری شهرکرد دانست و گفت: با نگاهی به بافت تاریخی شهر که البته چیز زیادی از آن باقی نمانده است، می‌توان به خوبی دریافت کرد که احترام به گذشته و معماری و هر آنچه به آن تعلق دارد را از دست داده‌ایم.

این کارشناس ارشد حوزه معماری ادامه داد: وقتی هویتی برای معماری تعریف نشود، نتیجه آن شرایط ساخت و ساز فعلی شهرکرد می‌شود که هیچ وجه تمایزی در معماری خود ندارد و مناطق و محله‌های مختلف از سیمای منحصربه فردی برخوردار نیستند.

آزادگان، بی‌توجهی به "حد آسمان" به ویژه در بافت تاریخی و فرسوده شهر را از دیگر چالش‌های موجود معماری این شهر برشمرد و افزود: در محدوده سقاخانه تا کوچه لحاف‌دوزان شهرکرد که بافت تاریخی محسوب می‎شود، شاهد ساختمان متراکم و بلند هستیم، که دید به اطراف ندارند و جذابیت‌های فرهنگی خود را برای جذب گردشگر از دست داده و تبدیل به کوچه‌های بی‌روحی شده که هیچ وجه تمایزی نسبت به دیگر مناطق شهر ندارد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا شهرکرد از معماری تاریخی و ظرفیت‌های لازم برای احیای آن در دوران جدید برخوردار است یا خیر؟ گفت: مسجد اتابکان شهرکرد با قدمتی بیشتر از بناهای تاریخی شهر اصفهان، نشانگر اصالت معماری و ظرفیت‌های تاریخی موجود است اما این ظرفیت مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته است که می‌توان با تبلیغات گسترده و بهره‌گیری از تخصص کارشناسان حوزه معماری، این روند را متوقف و درصدد احیای آن برآمد.

آزادگان، نبود سیاستگذاری و برنامه‌ریزی شهری را از اصلی‌ترین چالش‌های ‌هویت معماری شهری در شهرکرد دانست و گفت: نهادهای مربوطه تاکنون برنامه قابل توجه و اثرگذاری در این حوزه ارائه نداده‌اند و چنانچه این ضایعه جبران نشود چیزی از معماری شهری برای انتقال به نسل‌های بعدی در اختیار نخواهیم داشت.

نبود مبلمان شهری نیز به بی‌هویتی شهری دامن زده است

وی خاطر نشان کرد: علاوه ‌بر چالش‌هایی که در خصوص معماری شهری داریم، نبود مبلمان شهری نیز یک چالش است، چرا که در مبلمان فعلی شهرکرد به ویژه در معماری کوچه‌ها و خیابان‌ها، جایی برای تعاملات و مراودات مردم دیده نشده است و این موضوع در کنار ده‌ها چالشی که می‌توان برای وضعیت فعلی شهر برشمرد ضرورت تحول و برنامه‌ریزی منسجم در رابطه با مدیریت شهری را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

در این میان یکی از مهمترین نهادهایی که در خصوص معماری شهری تشکیل شده است، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران است.

این شورا برای هماهنگ کردن برنامه‌های شهرسازی به منظور ایجاد محیط زیست بهتر برای مردم، همچنین به منظور اعتلای هنر معماری ایران و رعایت سبک‌های مختلف معماری سنتی و ملی و ارائه ضوابط و جنبه‌های اصیل آن، با در نظر گرفتن روش‌های نوین علمی و فنی و در نتیجه یافتن شیوه‌های اصولی و مناسب ساختمانی در مناطق مختلف کشور با توجه به شرایط اقلیمی و طرز زندگی مردم و مقتضیات محلی شکل گرفته است.

با این وجود به نظر می‌رسد این شورا چندان خروجی اثرگذاری تاکنون برای شهرکرد نداشته و می‌طلبد تا مسئولان استان از ظرفیت این شورا بیش از پیش بهره بگیرند.

تشکیل کمیته معماری راهکاری برای ساماندهی سیمای شهری

معاون شهرسازی و معماری اداره‌کل راه و شهرسازی چهارمحال و بختیاری در همین خصوص گفت: در خصوص اعتلای معماری شهرکرد و حفظ و احیای معماری بومی منطقه تاکنون پیشنهاداتی به شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ارائه شده است و در همین رابطه پیگیر هستیم.

صغری علیزاده، با تایید چالش‌های موجود در معماری سازه‌های شهرکرد، تشکیل کمیته معماری را از مهمترین برنامه‌های این اداره‌کل برای ساماندهی معماری شهر اعلام کرد و گفت: فرایند شکل‌گیری این کمیته طی شده است و به زودی فعالیت خود را آغاز می‌کند.

وی افزود: علاوه ‌بر این، به تازگی با سازمان نظام مهندسی برنامه‌ها و نشست‌های تخصصی برگزار کرده‌ایم و به دنبال این هستیم که بر ساخت‌ و سازهای جدید، نظارت بیشتری صورت گیرد تا علاوه ‌بر اینکه استانداردها و قوانین موجود در معماری و شهرسازی به درستی رعایت شود بلکه سبک و سیاق سازه‌ها نیز مطابق با الگوهای اصیل ایرانی باشد.

علیزاده، با بیان اینکه معماری ساختمان‌ها در شهرهای کوچک با سختی‌ها و چالش‌های خاص خود مواجه است، تصریح کرد: ویژگی‌های فرهنگی موجود سبب شده تا خلاقیت و نوآوری‌هایی که در شهرهای بزرگ وجود دارد، در شهرهای کوچک کمتر اجرا شود.

معاون شهرسازی و معماری اداره‌کل راه و شهرسازی چهارمحال و بختیاری، اصلاحیه ماده ۱۰۰ قانون شهرداری را از روزنه‌های امید برای ساماندهی ساخت‌ و سازها و جلوگیری از تخلفات این حوزه دانست و گفت: نهادهای مربوطه درصدد هستند با اصلاح ماده ۱۰۰، اصول شهرسازی را بیش از پیش قانونمند کنند و با تخلفات شکل گرفته در حوزه شهرسازی و معماری به طور جدی برخورد کنند.

وظیفه کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری، رسیدگی به تخلفات ساختمانی از لحاظ ضوابط شهرسازی و ایمنی است و از همین‌رو اگر شهروندان در حوزه ساختمان‌سازی مرتکب تخلفی شوند، این تخلف در کمیسیون ماده ۱۰۰ رسیدگی می‎شود.

علیزاده، فرهنگسازی و تبلیغات را از دیگر راهکارهای استانداردسازی الگوهای معماری و هدایت آن به سمت الگوهای استاندارد و بومی دانست و افزود: تبلیغات خوبی در این حوزه شکل نگرفته و چنانچه بتوان در این خصوص نقشه‌های جذاب و در عین حاصل ساختارمند و متعالی را به مردم ارائه دهیم بی‌شک مردم نیز در استفاده از این طرح و نقشه‌ها استقبال می‌کنند.

وی افزود: همچنین نظام مهندسی با آموزش مهندسان نقشه‌کش و معمار می‌تواند نقش بسزایی در این حوزه ایفا کند.

معماری‌های بی‌هویت از اقتضائات مدرنیته

معاون معماری و شهرسازی شهرداری شهرکرد نیز در پاسخ به انتقادات شکل گرفته در خصوص معماری ساختمان‌های این شهر گفت: شکل‌گیری معماری‌های بی‌هویت و یکسان، تنها متوجه شهرکرد نیست بلکه رواج مدرنیته در سالهای گذشته و غالب شدن زندگی شهرنشینی با گسترش جمعیت شهرها، سبب شکل‌گیری بلند مرتبه‌سازی بدون توجه به سبک معماری ساختمان‌ها شده است.

اکبر شاهوردی افزود: در چنین شرایطی از یک سو پیمانکاران با تمرکز بر جنبه‌های مادی و بدون توجه به نوع معماری، مجتمع‌های مسکونی ساختمان‌سازی کردند و از سوی دیگر تولیدکنندگان مصالح ساختمانی از تولید مصالح قدیمی فاصله گرفتند و مبادرت به تولید مصالحی کردند که متناسب با ذائقه و سلیقه روز باشد که بیشتر گرایش به سبک‌های مدرن و غیربومی دارد.

وی تصریح کرد: آموزشگاه‌های خصوصی نیز برخلاف دروس دانشگاهی معماری‌های مدرن و پرمخاطب را به دانشجویان رشته معماری و شهرسازی آموزش می‌دهند که به طور کلی می‌توان گفت همه این موارد در شکل‌گیری معماری‌های یکسان و بی‌هویت، در شهرها بسیار موثر بوده است.

معاون معماری و شهرسازی شهرداری شهرکرد ادامه داد: ساماندهی امور شهری تنها به یک دستگاه و نهاد مربوط نمی‌شود بلکه دستگاه‌های متعددی در این رابطه نقش و رسالت دارند، از همین‌رو متوجه کردن همه انتقادات به مدیریت شهری منطقی نیست بلکه عوامل مختلفی را می‌توان در نابه‌سامانی شهرسازی دخیل دانست.

شاهوردی، از تدوین ضوابطی برای ساماندهی معماری سازه‌ها در شهرداری شهرکرد خبر داد و گفت: تدوین این ضوابط و مقررات با همکاری کارگروه معماری و شهرسازی نظام مهندسی رو به اتمام است و می‌تواند نقش بسیار موثری در ارائه الگوهای بومی و استاندارد ساختمان‌سازی ایفا کند.

وی در خصوص رسالت شهرداری شهرکرد در خصوص حفظ و بازآفرینی بافت فرسوده شهر که دارای شاخص‌های معماری قدیمی است، اظهار داشت: ساماندهی بافت فرسوده برعهده ستاد بازآفرینی متشکل از نهادها و دستگاه‌های مختلف است اما شهرداری به عنوان یکی از اعضای این ستاد برنامه‌ها و طرح‌هایی ارائه داده و در حال اجرای این برنامه‌ها است.

شاهوردی خاطر نشان کرد: طرح ساماندهی کوی نمدمالان، کف‌سازی خیابان فردوسی جنوبی و خواجه‌نصیر و ساماندهی کوی ابومحمد از جمله این برنامه‌ها است.

فرهنگسازی از الزامات ساماندهی معماری شهری

وی، فرهنگسازی را از الزامات ساماندهی معماری شهری دانست و افزود: ارائه الگوی فاخر متناسب با سبک‌های ایرانی- اسلامی، تبلیغات در رسانه‌ها و ورود نهادهای فرهنگی به مباحث مدیریت شهری می‌تواند بسیار موثرتر و کارآمدتر ایفای نقش کند.

نابه‌سامانی در معماری حاصل نظارت‌های ضعیف است

رییس اداره توسعه مهندسی و رعایت و نظارت بر اجرای مقررات ملی ساختمان با انتقاد از سبک‌های موجود معماری اظهار داشت: اگر در گذشته نظارت‌ها جدی‌تر و دقیق‌تر انجام می‌گرفت امروز با این چالش بزرگ مواجه نبودیم.

مجید نیکخو افزود: ساختمان‌سازی در شهرکرد نه تنها متناسب با الگوهای بومی نیست بلکه در بسیاری از موارد استانداردهای ساختمان‌سازی از جمله خط آسمان و ارتفاع سقف واحدها رعایت نشده است.

وی، نبود نظارت‌های جدی را از عوامل اصلی در شکل‌گیری معماری بی‌هویت در شهرکرد دانست و گفت: حرکتی که در سالهای اخیر در نظام مهندسی دیده شده حرکتی رو به نقطه مطلوب نبوده و ما در گام نخست تلاش داریم تا به مهندسان آموزش‌های لازم را در خصوص ارائه طرح‌های بومی و در عین حال مخاطب‌پسند ارائه دهیم.

نیکخو شکل‌گیری فضای سوداگری و سفته‌بازی در بازار مسکن را از دیگر عوامل نابه‌سامانی و بی‌نظمی شهری عنوان کرد و افزود: هدف فقط ساختمان‌سازی و فروش است و هیچ توجهی به نوع نما، معماری و سبک و سیاق ساختمان نمی‌شود.

وی، نوع معماری و مبلمان شهری را یکی از عوامل آرامش‌آفرین شهروندان دانست و تصریح کرد: نوع معماری شهری در آرامش شهروندان تاثیر بسیاری دارد اما این مهم در شهرکرد از دسترس دور شده است و می‌طلبد تا با انسجام و هماهنگی بین دستگاهی معضلات موجود برطرف و به سمت و سوی معماری فاخر حرکت کرد.

چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با جمعیتی افزون بر ۹۷۹ هزار نفر است و شهرکرد به عنوان مرکز استان ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.

ایرنا